PRENS ADALARI
Yazı ve  Fotoğraflar: Ömer Kokal

 

 SÜRGÜN PRENSLERDEN, YARATICI YAZARLARA:

          Prenslerin sürgün edildiği karanlık dönemlerin ardından, edebiyatımızın yaratıcı yazarlarının mesken tutup aydınlık günler yaşattığı Adalar her mevsim İstanbul’un gözdesi.

          “Prens Adaları”, “Papaz Adaları”, “Kızıl Adalar”.Tarih boyunca  şartlar ve kültürlere göre değişen isimlerden ilki olan “Prens Adaları” günümüzde de kullanılmakta. Bu isim her ne kadar kulağa hoş gelse de adalara adını veren prenslerin başına gelenler pek de hoş değil.

         İstanbul’un Bizans’ın başkenti olmasının ardından imparatorlar tahtlarına ortak olabilecek evlat, kardeş gibi yakınlarını, muhaliflerini adalara sürgün edip burada ağır işkencelerden geçirerek ölüme terk ettirirlerdi. Adalara sürgün edilen ilk kişi Ermeni Piskoposu I. Narses olur. Ardından yüzyıllar sürecek sürgün geleneği devam eder. Ünlü İmparator Romanos Diogenes Selçuklu Sultanı Alpaslan’a yenilmesinin ardından burada ölüme terk edilir.

         1908 yılında Meşrutiyet sonrası II.Abdülhamid’in yakın çevresi adalarda mecburi ikamet ettirilir. Adalara gelen son sürgün gelenlerin en ünlüsü olur. Bu kişi Sovyet Devrimi’nin ünlü ismi Troçki’dir. Tabii adaya sadece zorunlu değil gönüllü sürgünlerde yerleşmiş. Büyükada’nın en ünlü gönüllüsü ise edebiyatımızın büyük romancısı Reşat Nuri Güntekin’dir.

         Adalar Bizans döneminde bir başka yanıyla daha dikkat çeker. İnziva ve sağlık  için oldukça uygun olan şartları nedeniyle adalara birçok manastır ve kilise inşa edilir o dönemlerde.Buralara inziva, eğitim veya tedavi için keşiş, rahip ve papazların gelmeleri nedeniyle “Papaz Adaları” olarakta anılan adalarda günümüzde de bulunan onlarca kilise ve manastır bu geleneğin devamı niteliğindedir.

           İstanbul’un fethinden kısa bir süre önce 17 Nisan 1453’te  Osmanlı topraklarına katılan adalar 16. yüzyılın başlarına kadar boş kalır. Bu yüzyıldan  itibaren Rum balıkçılar, rahipler, keşişler ve yabancı sefaret mensupları bölgeye yerleşmeye başlar. 1846 yılında  düzenli  gemi seferlerinin başlatılmasıyla adaların çehresi hızla değişir ve altın çağlar diyebileceğimiz dönemler başlar. Türklerin adalara verdikleri isim ise “Kızıl Adalar”dır. Adaların kırmızıya çalan toprağının rengi bu ismin nedeni olur.

          İstanbul’lu zenginlerin ve adalarda yaşayan azınlıkların yaptırdıkları köşklere yerleşmeleri ada yaşamını canlandırır. Ayrıca Rusya’dan kaçarak adalara yerleşen Beyaz Ruslar’ın gelişiyle ardarda yeni eğlence yerleri açılmaya başlanır. Kısa sürede Batılı yaşam tarzı adalara hakim olur. Adalar artık İstanbul’un eğlence ve sayfiye merkezidir.

          Dokuz adadan oluşan Prens Adaları dendiğinde ilk olarak dört ada akla gelir. Bunlar Büyükada, Heybeliada, Burgazada ve Kınalıada’dır. Diğer beş ada ise ya yerleşime kapalı ya da özel mülktür.

          Sedefadası (Terevintos) tarihte sürgün adalarının başında gelir ve yakın zamanda yerleşime açılmıştır. Yerleşime kapalı olan Yassıada (Plati) 27 Mayıs 1960 sonrası Adnan Menderes ve diğer partililerin yargılandığı yer olarak ün yapmıştır. Üzerinde eski bir taşocağı olan Sivriada (Oksia) ıssızdır. Özel mülk olan Kaşıkadası (Pita) yemyeşil oluşuyla ve kaşığa benzeyen biçimiyle dikkat çeker. Tamamen kayalık ve bomboş olan Tavşanadası (Neandros) ise Prens Adaları’nın en küçüğüdür.

           Adaların en büyüğü olan ve idari merkez konumunda ki Büyükada tarihi köşkleri, geniş çamlıkları ve mesire yerlerinin çokluğu ile öne çıkar.Geçmişte  Prinkipo olan adı prens anlamına geliyor.

             Bahçeleri ve detaylarıyla birer sanat eseri görünümünde ki köşkleri seyrederek yapacağınız yürüyüşler sizi mutlaka çam ağaçlarıyla kaplı alanlara çıkarır. Uzun mesafe yürüyüşlerinden hoşlanmayanlar içinse iskele meydanından kalkan faytonlar ya da yine aynı yerden kiralayabileceğiniz bisikletler diğer seçeneklerdir.

İtalyan mimar Raimondo d'Arranco'nun inşa ettiği kule.

Ancak Büyükada’nın en keyifli mekanı olan Aya Yorgi Tepesi’ne çıkmak için yürümekten başka şansınız yok. Yaklaşık yarım saatlik dik bir yokuşla ulaşılan tepenin manzarası  doyumsuz. Tepe’de bulunan manastır ve kilisenin yanısıra bir kır restoranı öğlen veya akşam yemekleri için uygun. Mekanın en özel ürünü ise ev yapımı şarapları.

          Çam ağacından, meşeye, yılbaşı bitkisi herdemtazeden, yasemin ve mimozaya kadar yüzlerce çeşit bitkinin yetişmesi Büyükada’nın renklerini her mevsim farklılaştırır. Bu zengin ağaç ve çiçek çeşitliliği  İstanbul’dan kaçış için yeterli neden oluşturur.

          Deniz mevsimi dışında özellikle sonbahar ve ilkbahar aylarında piknik için adaya gelenler için en simge mekan Dilburnu’dur. Birçok Türk filmine plato olan mekan denize doğru yaklaşık 500 metre uzayan çam ağaçlarıyla kaplı bir alan. Hemen yanında ise adanın en ünlü plajı olan adını eski işletmecisi Yorgali’den alan  Yörükali Plajı yer alır.

Büyükada’nın Aya Yorgi’den sonra ki ikinci yüksek tepesi olan İsa Tepesi oldukça ilginç bir yapıya evsahipliği yapar. Sadece yürüyerek ulaşabileceğiniz bu yapı 1898 yılında Fransızlar tarafından otel olarak inşa edilmiş. “Prinkipo Palas” olarak adı bile hazır olan otel için dönemin yöneticilerinden gerekli işletme izinleri alınamaz. Bu nedenle 1902 yılında yapı Eleni Zarifi isimli Rum bir kadına satılır. Bu tarihten sonra Rum çocukları için yetimhane olan yapı 1960 yılında boşaltılarak kaderine terkedilir.

            Adayı gezmeyi bitirip tekrar iskele meydanına döndüğünüzde gemi beklerken yapılacak en uygun  şey Büyükada Pastanesinin tarçınlı, sakızlı, portakallı kurabiyeleri eşliğinde kıyıda çay içmektir.

             Yüzölçümü olarak ikinci büyük ada olan Heybeliada’nın geçmişte ki adı Halki. Yunanca bakır anlamına gelen bu adın nedeni 19.yüzyılda adada bulunan bakır madeni. Uzaktan bakıldığında yere bırakılmış bir heybeye benzemesi ise Türkçe adının kaynağı.

             Eğitim kurumlarıyla öne çıkan Heybeliada’da manastır ve kiliselerin sayısı da oldukça fazla. Deniz Lisesi, Ruhban Okulu, sanatoryum bünyesinde ki Hemşire Okulu Heybeliada’nın en önemli eğitim kurumları olarak karşımıza çıkar.

             1971 yılında eğitime son verilen Ruhban Okulu adanın en yüksek tepesi olan Papaz Dağı’nda kurulmuş son derece ihtişamlı bir yapı. Ancak randevu alınarak gezilebilen yapının içinde bir kilise ve elyazmalarının çoğunlukta olduğu bir de kütüphane mevcut.

            Heybeliada’da görülecek iki müzeev yakın tarihimizin siyaset ve edebiyatının önde gelen isimlerine ait. 1930 yılından itibaren İsmet İnönü ve ailesine ev sahipliği yapan Mavromatis Köşkü şimdi İnönü Müzesi olarak hizmet veriyor. Diğer müze ise yazdığı gerçeküstü öyküleriyle tanıdığımız Hüseyin Rahmi Gürpınar’a ait.

Aya Yorgi Kilisesi.

Büyükada ve Heybeliada’nın aksine farklı mimari özellikler gösteren Burgazada ve Kınalıada’da yoğun insan yerleşimi 1950’li yıllarda başlamış. Bu nedenle o yıllarda yapılan iki, üç katlı apartmanlar bu iki adada daha fazla görülür.

           Burgazada’nın geçmişte Antigoni olan adının nedeni İskender’in oğlu Antigonos’un adada bir kale yaptırmış olmasıdır. Kalpazankaya adanın lezzet mekanı. Kuyu kebabı ile ünlü bir restoranın bulunduğu Kalpazankaya günbatımlarında manzarasının güzelliğiyle keyif veriyor.

            Sait Faik’te edebiyatımızın adaları mesken tutan bir başka ismi. 1954 yılından itibaren yazlarını Burgazada’da geçiren ünlü hikayecimizin yaşadığı ev şimdi müze olarak kullanılıyor.

             İstanbul yönünden  gelindiğinde ilk ada olan Kınalıada bu özelliğinden dolayı geçmişte “ilk” anlamına gelen Proti adıyla anılıyordu. Kınalıada diğer adaların güzellikleri ve özellikleri yanında biraz sönük kalıyor.

Yaz mevsiminin kalabalıklarının geride kaldığı güz aylarında  doğa adalarda renk değiştirmeye başlar. Hem bu renk cümbüşünün tadını çıkarmak, hem de sakinliğin keyfini yaşamak isteyenler en azından bir hafta sonlarını Prens Adaları’na ayırmalı.

Adaların mimarisinde köşkler önemli yer tutur.

                                ÖNE ÇIKANLAR: 

• Heybeli ve Büyükada’nın ihtişamlı ahşap köşkleri, Kınalı ve Burgaz’ın 50’li yıllara tarihlenen mütevazi evleri.

• Büyükada’da Reşat Nuri Güntekin’in, Heybeli’de Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın, Burgazada’da Sait Faik’in  bir zamanlar yaşadıkları evler.

• Geçmişte din bilgini ve rahip yetiştiren ancak bugün kapalı olan Heybeliada’da ki  “Ruhban Okulu”.

• Dilekleri olanlar ya da nefis manzara eşliğinde ev yapımı şarap içmek isteyenlerin uğrak yeri Büyükada’da ki Aya Yorgi Tepesi.

• Prens Adaları’nın tümünde bulunan ve geçmişte adaların dinsel kimliğini yansıtan onlarca tarihi manastır ve kilise.

• Otomobillerin olmadığı adaların sokaklarında fayton turu ya da bisikletle gezmenin keyfi.

 

      1)      “Yeşil Mimari”

Ada Evleri.

Büyükada ve Heybeli’nin 1950’liden önce yapılan köşkleri, Kınalı ve Burgaz’ın 1950 sonrası yapılan apartmanları Türk mimarisinin tarihini anlatır.

      2 )  “Sonsuz Bilgi”

             Ruhban Okulu.

             1971 yılına kadar açık olan okul dünyanın heryerinde görev yapacak rahip ve din bilginlerini yetiştiriyordu. Kütüphanesinde birçoğu elyazması 130.000 eser bulunuyor.

      3 )   “Dileğiniz Varmı?”

              Aya Yorgi Tepesi.

               Adaların en yüksek tepesi olan 203 metrelik Yücetepe’ye kurulmuş olan Hagios Georgios Kilisesi her yılın 23 Nisan ve 24 Eylül tarihlerinde dileği olanlarla dolup taşar.

      4 )    “Gizem Öykücüsü”

              H .R.Gürpınar Evi.

              Gizemli romanlarıyla tanınan  ünlü edebiyatçımız Hüseyin Rahmi Gürpınar eserlerinden kazandığı parayla Heybeliada’da bir ev yaptırır ve 31 yıl bu evde yaşar.Ev bugün müze ve hergün açık.

5)      “Mistik Dünya”

Dini Yapılar.

Adaların merkezinde ki tarihi kilise, sinagog gibi yapılar burada yaşayan halkın ibadeti için kullanılırken gözden uzak yerlere yapılan manastırlar ise keşişlerin inzivası için kullanılmış.

6)      “Ada Denince”

Fayton Keyfi.

              Adaları faytonsuz düşünmek mümkün olmadığı gibi adalara gidipte bu keyfi yaşamamak  olmaz. Gemiden iner inmez bulabileceğiniz faytonlar sizi dilediğiniz yere götürmek için hazır bekler.

7)      “O Ağacın Altı”

Kalpazankaya.

       Burgazada’da ki Kalpazankaya geçmişte sahte para basan bir çetenin mekanıyken şimdi çam ağaçları altında nefis manzaralı bir kır restorana ev sahipliği yapıyor.Tel:0216 3811504.

8)      “Eskisi Gibi”

Meyhane Barba.

Burgazada’nın iskele meydanında deniz kenarında ki mekanın sahibi adalı Yani Lorencu. Nefis  mezelerin yanında rakı balık keyfi içinde son derece uygun. Tel: 0216 381 24 04.

      9)    “Zeytinyağının Tadı”

             Ambrosia   Restoran.

              İkinci kuşak adalı olan Gökçin beyin işlettiği mekanın en önemli özelliği tüm mezelerde soğuk sızma Ayvalık zeytinyağı kullanılıyor olması.Ayyıldız Cd.No:30 Heybeliada.Tel:0216 351 13 88.

   10)        “Akşamdan Akşama”

Halki Restoran.

Deniz ürünleri ve zeytinyağlı soğuk mezeleri rakı veya şarap eşliğinde kurulan akşam sofraları için çok uygun.Sizin yapmanız gereken sohbet edebileceğiniz insanları bulmak. Ayyıldız Cd. No:24.Tel:0216 351 85 95.

     11)    “Lezzetin Sırrı”

Büyükada Pastanesi.

Sabah sabah insanların sırada beklediği bir pastane görürseniz orası Büyüada Pastanesidir. Sakızlı, tarçınlı kurabiyeleri gibi börekleride harika. Recep Koç Cd. No:42.Tel:0216 382 43 03.

      12)   “Öykü Müzesi”

              Sait Faik Müzeevi.

              1954 yılında ailesinin satın aldığı bu eve her yaz gelen Sait Faik birçok öyküsünü burada yazmış. Ayrıca Burgaz’da ki ev yazarın öykülerinde de sıkça yeralır.Müze hergün açık.

      13)  “Cumhuriyet Tarihi”

             İsmet İnönü Müzeevi.

             Edebiyatçılarımızın dışında adaları mesken tutan devlet adamlarımızda olmuş. İnönü ailesinin bir zamanlar yaz aylarını geçirdikleri Mavromatis köşkü şimdi müze halini almış.

      14)  “Türk Filmi”

               Dilburnu .

               Birçok Türk filminin çekildiği Dilburnu çam ağaçlarıyla kaplı denize doğru üzanan bir mesire yeri. Özellikle çam ağaçlarının gölgesinde ve kokularında piknik yapmak harika.

15)     “Şimdi O Yetim”

Eytam Mektebi.

Geçmişte yetim kalan Rum çocuklara hizmet veren Büyükada’da ki yapı bugün kaderine terkedilmiş durumda.Ancak 235 odalı dünyanın en büyük ahşap yapısı hala heybetli.

16)    “Aşk İçin”

Aşıklar Yolu.

Büyükada’nın sırtlarında yer alan çam ağaçlarıyla kaplı toprak bir yola verilen bu ad çok uygun. Sessizliğin ve nefis manzaranın eşliğinde aşkını yaşamak isteyenlere önerilir.

17)     “Sanat İçin”

Büyükada Kültürevi.

Adalarda konser, sergi, tiyatro gibi sanat etkinlikleri organize eden dernek tarihi bir köşkü hem kafe, hemde çeşitli faaliyetleri için kullanıyor.Çankaya Cd. No:21.Tel:0216 382 73 78.

18)  “Karadutun Tadı”

Tadım Dondurmacı.

Heybeli ve Burgaz’da hizmet veren Tadım Dondurmacı’nın özellikle sakızlı ve karadutlu dondurmaları denenmeli. Diğer çeşitleride son derece nefis.Ayyıldız Cd. No:2  Heybeliada.

19)  “Eski Dost”

Turing Kafe.

Tarihi mekanları restore ederek halkın kullanımına açan Turing bu kez tarihi Büyükada İskelesi’nin üst katını kafe haline getirmiş.Mekan son derece şık, terasın manzarası harika.

Tel:0216 382 83 05.

20)  “Uçarcasına”

Bisiklet Keyfi.

Adaların detaylarını görmenin en keyifli yolu bisiklet kiralamak. Böylece gönlünüzce rotalar izleyebilir.otomobilsiz yolların özgürce tadını çıkarabilirsiniz.Kiralama Büyükada’da 23 Nisan Cd. 37.Heybeliada’da İşgüzar Sk. No:36.

 

KONAKLAMA ÖNERİLERİ:

Splendid Palace. 1911 yılına tarihlenen otel iki büyük kubbesiyle oldukça ihtişamlı görünüyor.Otele girdiğiniz anda geçmişe yolculuğunuz başlıyor. 23 Nisan Cd. No:53 Büyükada. Tel:0216 382 69 50.
 

Saydam Planet Hotel. İskelenin hemen karşısında ki otelin mimarisi koloniyal tarzıyla dikkat çekiyor. Odaların manzarası harika. İskele Meydanı Büyükada. Tel: 0216 382 33 66.
 

Hotel Princess. Adanın meydanında olması avantaj. İskeleye ve faytonlara yakın. Odaları basit ve keyifli. İskele Meydanı No: 2 Büyükada. Tel: 0216 382 16 28.

Hotel Merit Halki Palas. Merkezin biraz dışında ancak ağaçlarla kaplı çevresi  özellikle sonbahar aylarında nefis manzaralar sunuyor. Tarihi atmosferi otelin artısı. Refah Şehitleri Cd. No:88 Heybeliada. Tel: 0216 351 00 25. 

         

ULAŞIM:
Adalara Sirkeci, Kabataş, Kartal, Kadıköy ve Bostancı’dan düzenli olarak vapur seferleri yapılıyor. Ayrıca Kabataş ve Bostancı’dan deniz otobüsleriyle de adalara ulaşılabiliyor. Ancak mevsimlere göre her iki alternatifinde sefer saatleri değiştiği için önceden bilgi almak gerekli.

Şehir Hatları Danışma:
Tel: 0212 249 18 96 – 244 02 07.

Deniz Otobüsleri:
Tel: 0212 516 12 12. www.ido.com.tr

ADALAR HAKKINDA:
Proti’den Kınalı’ya. Orhan Şevki. Sel Yayıncılık.

Tarih Boyunca İstanbul Adaları. Pars Tuğlacı. Say Yayıncılık.

TURLAR:
Achill Turizm. Ekim ayı boyunca haftasonları adalara günübirlik turlar düzenleyen firma öğlen yemeğini kıyıda ki restoranlarda ikram ediyor. Tel: 0216 418 97 73.

 Arnika Turizm. Büyükada ve Heybeliada’ya haftasonu konaklamalı ve günübirlik geziler düzenleyen firma Ruhban Okulu’nu da gezdiriyor. Tel: 0212 245 15 93.

 
Bu makale Voyager dergisinde Ekim 2004 de yayınlanmıştır.